Części mowy pozwalają na budowanie jasnych przekazów i ułatwiają komunikację. Rzeczowniki, przymiotniki, czasowniki czy liczebniki to zaledwie kilka z nich. Jakie jeszcze części mowy wyróżniamy w języku polskim? Jakie pełnią funkcję i jak ich używać? Wyjaśniamy!
Części mowy – co to takiego?
Części mowy to grupy wyrazów w języku polskim podzielone pod względem ich znaczenia czy pytań, na które odpowiadają. Każda część mowy ma określone cechy i pełni konkretną funkcję w strukturze językowej. Dzięki nim wypowiedzi są bardziej klarowne i precyzyjne, co ułatwia komunikację.
Jakie są części mowy?
W języku polskim mamy 10 części mowy. Dzielą się one na odmienne, czyli takie, które odmieniają się przez przypadki, liczby, osoby, rodzaje i strony, oraz nieodmienne, które zawsze mają taką samą formę.
Części mowy odmienne:
- rzeczownik
- przymiotnik
- czasownik
- liczebnik
- zaimek
Części mowy nieodmienne:
- przysłówek – jak? gdzie? kiedy?
- przyimek
- spójnik
- wykrzyknik
- partykuła
Odmienne części mowy
Rzeczownik
Rzeczownik odpowiada na pytania: kto? co? Ta część mowy określa rzeczy, miejsca, osoby, zjawiska, cechy, uczucia, czynności czy zjawiska abstrakcyjne. Przykłady rzeczowników to: książka, dom, siostra, burza, lojalność, miłość, bieganie, świadomość. Ta część mowy odmienia się przez liczby (pojedyncza i mnoga) oraz przypadki (jest to tzw. deklinacja). Rzeczowniki mają także swój rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej występują rodzaje męski, żeński i nijaki, a w liczbie mnogiej – męskoosobowy (np. uczniowie, lekarze) i niemęskoosobowy (np. kobiety, torebki, książki). W języku polskim występują też rzeczowniki nieodmienne i ich forma zawsze jest taka sama, np. kiwi, mango, menu.
Przymiotnik
Przymiotnik odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? Najczęściej występuje w towarzystwie rzeczownika. Określa cechy rzeczy, osób, miejsc, pojęć abstrakcyjnych czy zjawisk. Może określać barwy (czerwony), wielkość (duży), materiał (bawełniany) i cechy wewnętrzne (miły). Odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje. Przymiotniki można też stopniować (stopień równy: wesoły, stopień wyższy: weselszy, stopień najwyższy: najweselszy).
Czasownik
Czasownik odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Określa on czynności wykonywane przez osoby, rzeczy, miejsca czy pojęcia abstrakcyjne. Odmienia się przez liczby (pojedyncza: idę, mnoga: idziemy) i czasy (przeszły: byłem, teraźniejszy: jestem, przyszły: będę). Czasowniki dzielą się na dokonane, czyli takie, które zostały już zakończone (np. przeczytałam książkę), oraz niedokonane, w których czynność trwa (rano czytałam). Występują w trzech trybach: oznajmującym (przeczytałam książkę), rozkazującym (przeczytaj książkę) i przypuszczającym (przeczytałabym książkę).
Liczebnik
Liczebniki odpowiadają na pytania: Ile? Który z kolei? Dzielą się na główne, które wyrażają liczbę (dwa, piętnaście, tysiąc), i porządkowe określające kolejność (drugi, piętnasty). Wyróżnia się też liczebniki zbiorowe (pięcioro), ułamkowe (jedna druga), nieokreślone (wiele, trochę), mnożne (dwukrotny) i wielorakie (dwojaki).
Zaimek
Zaimek zastępuje inne części mowy, takie jak rzeczownik, przymiotnik, liczebnik i przysłówek, i odpowiada na ich pytania. Zaimki dzielą się na:
- rzeczowne, np. ja, ty, my, oni
- przymiotne, np. mój, twój, nasz
- liczebne, np. tyle, iluś
- przysłowne, np. tam, wtedy
Nieodmienne części mowy
Przysłówek
Przysłówek odpowiada na pytania jaki?, jaka?, jakie?, a także gdzie? i kiedy? Określa cechę, czynność lub stan. Zwykle występuje razem z czasownikiem (czytać wyraźnie), przymiotnikiem (bardzo ładny) albo innym przysłówkiem (wyjątkowo dobrze). Przysłówki można stopniować.
Przyimek
Przyimki łączą się z innymi częściami mowy, np. z rzeczownikiem, przymiotnikiem, liczebnikiem, zaimkiem i przysłówkiem, nadając im inny sens. Tworzy z nimi tzw. wyrażenia przyimkowe, które zapisywane są rozłącznie. Przyimki dzielą się na proste (na, pod, w, nad, przed, bez, po) oraz złożone (pomiędzy, ponad, około, zza, oprócz).
Spójnik
Spójnik łączy zdania lub części zdań, określając ich relacje. Wyróżniamy spójniki:
- łączne (i, oraz, także, zarazem),
- rozłączne (albo, bądź),
- wynikowe (dlatego, zatem, więc)
- przeciwstawne (ale, jednak, natomiast)
- wyjaśniające (czyli, to znaczy)
Wykrzyknik
Wykrzyknik służy do wyrażania emocji mówiącego. Za jego pomocą okazujemy radość, złość, podziw czy zawód. Do wykrzyknień zaliczamy, np. ach!, och!, ojej!, hura!. Intencję wypowiedzi można odczytać dopiero z kontekstu wypowiedzi i intonacji.
Partykuła
Partykuła uwydatnia lub wzmacnia wyrazy. Może przeczyć, przypuszczać, rozkazywać, potwierdzać i życzyć. Przykładami partykuł są: niech (niech mi powie), by (gdyby), no (no przestań), że (chodźże), nie (nie bardzo).
Poznaj język polski z Polonijką!
Wiesz już, jakie są części mowy. Jak widzisz, nasz język ojczysty jest niezwykle ciekawy i ma wiele reguł, które warto znać, żeby poprawnie budować zdania.
Jeżeli mieszkasz za granicą i chcesz, żeby Twoje dziecko opanowało zasady języka polskiego, zapisz je do Polonijki. Pakiet Język Polski Na Start umożliwili mu naukę od podstaw. Na naszej platformie edukacyjnej znajdują się interaktywne ćwiczenia, karty pracy oraz nagrania audio i wideo, dzięki którym dziecko będzie z przyjemnością poznawać swój język ojczysty. Do nauki będą motywować je odznaki, które można otrzymać za różne aktywności, oraz przyjaźni bohaterowie towarzyszący podczas wykonywania ćwiczeń. Dużym atutem platformy są też cykliczne zajęcia online z polskimi nauczycielami.
Podaruj swojemu dziecku najpiękniejszy prezent – możliwość nauki języka polskiego. Dzięki Polonijce będzie mogło bez przeszkód porozumiewać się ze swoimi bliskimi z Polski oraz poczuje więź ze swoją ojczyzną. Wybierz jeden z dostępnych pakietów i zapewnij dziecku polską edukację nawet na drugim końcu świata!
Bibliografia:
Szymanik K., Części mowy – nieodmienne, odmienne, pytania, przykłady, <https://polszczyzna.pl/czesci-mowy/> [dostęp: 07.03.2024]
